नवरात्रि घटस्थापना हा हिंदू धर्मातील अत्यंत पवित्र आणि महत्वाचा सण आहे. या सणात देवी दुर्गेच्या नौ रूपांची पूजा करण्याची परंपरा आहे. घटस्थापना म्हणजे कलश किंवा घट स्थापन करणे, ज्याद्वारे देवीची शक्ती आपल्या घरात स्थिर होते. प्रत्येक वर्षी आश्विन महिन्याच्या शुद्ध प्रतिपदेला ही पूजा सुरु होते आणि नऊ दिवस चालते.
या ब्लॉगमध्ये आपण नवरात्रि घटस्थापना 2025 चा मुहूर्त, पूर्व तयारी, पूजा विधी, मंत्र, पंचोपचार पूजा, घटस्थापनेचे साहित्य, नऊ दिवसांची पूजा विधी, महिषासुर कथा आणि पारंपरिक महत्त्व याबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
नवरात्रि घटस्थापना मुहूर्त 2025
2025 साली नवरात्रि घटस्थापना करण्यासाठी शुभ मुहूर्त खालीलप्रमाणे आहेत:
- घटस्थापना / नवरात्र*
आिश्वन शु.१ ते अिश्वन शु.९
शारदीय नवरात्र घट स्थापना वधी
| दिनांक | शुभ मुहूर्त (सकाळ) | अभिजीत मुहूर्त (दुपारी) |
|---|---|---|
| 22 सप्टेंबर 2025 | 06:09 ते 07:40 | 11:49 ते 12:38 |
| सकाळचे पर्याय | 09:11 ते 10:43 | – |
या वेळेत घटस्थापना करणे अत्यंत शुभ मानले जाते. अभिजीत मुहूर्त देखील देवीची कृपा प्राप्त करण्यासाठी फलदायी आहे.
नवरात्रि घटस्थापना घटस्थापना पूर्व तयारी
घटस्थापना करण्यापूर्वी योग्य तयारी करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. पूर्व तयारी न केल्यास पूजा अपूर्ण राहते किंवा शुभ मुहूर्ताचा लाभ मिळत नाही.
साहित्य नवरात्रि घटस्थापना
घटस्थापनेसाठी आवश्यक साहित्य:
- देवघरातील कुलदेवीचा टाक, वेळूची टोपली, माती,
मातीचा घट, कोरे लाल वस्त्र, वड्याची अकरा पाने, माळ लावण्यासाठी- मंडपी, पाट/चौरंग, अखंड दीप, हळदी,
कु ंकू , धूप, दप, खडीसाखर, दुवा, फुल, सुपारी, पाणी,ताम्हण, पळी,नत्यसेवा ग्रंथ, आसन
- कुलदेवीचा टाक, वेळूची टोपली, मातीचा घट
- लाल वस्त्र, वड्याची 11 पाने, माळ
- मंडपी, पाट/चौरंग, अखंड दीप
- हळद-कुंकू, धूप, दीप, खडीसाखर, फुले, सुपारी, पाणी, ताम्हण, पळी
- नित्यसेवा ग्रंथ, आसन
नवरात्रि घटस्थापना पूर्व पवित्रता
- घरातील पूजा स्थळ स्वच्छ करणे आवश्यक आहे.
- गंगाजल किंवा पवित्र पाण्याने स्थळ शुद्ध करावे.
- चौकीवर लाल वस्त्र अंथरावे.
- मन आणि विचार शुद्ध ठेवून पूजा करणे आवश्यक आहे.
उदाहरण: घटस्थापना करण्यापूर्वी घरातील सर्व सदस्यांनी स्वच्छ कपडे घालून, ध्यानपूर्वक घरातील कोपरे स्वच्छ करणे आवश्यक आहे. गंगाजलाने पूजा स्थळ शुद्ध करणे देवीच्या कृपेचे प्रतीक आहे.
नवरात्रि घटस्थापना विधी: चरण-दर-चरण मार्गदर्शन
1. श्री स्वामी स्तवन व जप
सर्वप्रथम मंत्र जपा:
‘ॐ सव मंगल मांगल्ये, सवे सवाथ साधके, शरण्ये त्र्यंबके गौरी नारायणी नमोस्तुते’
पुरुषांनी अष्टगंध आणि हळदी-कुंकू स्वतःच्या कपाळावर लावावे.
2. चार वेळा पाणी प्यावे
घटस्थापनेच्या पूर्व विधीत खालील मंत्रांचा जप करत चार वेळा पाणी प्यावे:
- ॐ ऐं आत्मतत्वं शोधयामी नमः स्वाहा
- ॐ हीं वद्यातत्वं शोधयामी नमः स्वाहा
- ॐ क्लीं शवतत्वं शोधयामी नमः स्वाहा
- ॐ ऐं हीं क्लीं सवतत्वं शोधयामी नमः स्वाहा
3. गायत्री मंत्र जप आणि प्राणायाम
प्राणायाम करतांना संकल्प करावा की आपल्या कुटुंबाला आरोग्य, संपन्नता, शुभता मिळेल.
संकल्प उदाहरण:
“मी (आपले नाव) माझ्या कुटुंबाच्या कल्याणासाठी, आरोग्य, संपन्नता, शांती आणि देवीची कृपा प्राप्तीसाठी या घटस्थापनेची विधी करीत आहे.”
4. अखंड दीप प्रज्वलन
- रांगोळी काढून किंवा पाठ कंवा चौरंग ठेवून दीप प्रज्वलन करावे.
- टोपलीत माती भरून त्यावर घट ठेवावा.
- घटाच्या चारही दशेला पूवकडून गंध लावावा.
- घटावर तांदुळ भरलेली ताटली ठेवावी.
नवरात्रि घटस्थापना घटस्थापना पूजन
कलश पूजन
- मातीने भरलेला घट
- पाणी, दुवा, सुपारी, पैसा, गंध, अक्षता
- वड्याची नऊ पाने, आंब्याचा डहाळ
- घटाच्या डाव्या बाजूस दीप प्रज्वलित करावा
कुलदेवी पूजा
- मंत्र जपा: ‘ॐ सव स्वरूपे सवशे सवशक्ती समिन्वते। भयेभ्यस्त्राही नो देवी दूग देवी नमोऽस्तुते’
- घटावर १६/१ वेळा श्रीसूक्त अभिषेक करावा
पंचोपचार पूजा
- चंदन लावणे
- अक्षता, हळद-कुंकू अर्पण
- फुले वाहणे
- धूप, दीप आणि नैवेद्य अर्पण
- मंत्र जप
अखंड नवाणव मंत्र जप
घटावर माळ बांधावी:
‘ॐ मां माले महामाये सवशिक्त स्वरूपणी। चतूवग त्वयी नयस्तं स्तन्मान्मे सद्धदा भव।’
नऊ दिवसांची पूजा विधी
नवरात्रि नऊ दिवस चालते, ज्यात प्रत्येक दिवशी देवीच्या विशेष रूपाची पूजा केली जाते.
| दिवस | देवीचे रूप | पूजा विधी |
|---|---|---|
| पहिला | शैलपुत्री | सफेद वस्त्र, सफेद फुले, घी दीपक |
| दुसरा | ब्रह्मचारिणी | लाल वस्त्र, लाल फुले, शहद भोग |
| तिसरा | चंद्रघंटा | पिवळे वस्त्र, पिवळे फुले, दूध भोग |
| चौथा | कुष्मांडा | हिरवे वस्त्र, हिरवे फुले, फळांचा भोग |
| पाचवा | स्कंदमाता | संत्री वस्त्र, संत्री फुले, शक्कर भोग |
| सहावा | कात्यायनी | संंगठनी वस्त्र, शहद भोग |
| सातवा | कालरात्रि | काळे वस्त्र, काळे फुले, दीपक |
| आठवा | महागौरी | सफेद वस्त्र, दूध भोग |
| नववा | सिद्धिदात्री | लाल वस्त्र, फळांचा भोग |
श्री स्वामी स्तवन व मंत्र जप:
- “ॐ सव मंगल मांगल्ये, सवे सवाथ साधके, शरण्ये त्र्यंबके गौरी नारायणी नमोस्तुते”
- पुरुषांनी अष्टगंध व हळदी-कुंकू कपाळावर लावावे.
चार वेळा पाणी प्यावे:
- ॐ ऐं आत्मतत्वं शोधयामी नमः स्वाहा
- ॐ हीं वद्यातत्वं शोधयामी नमः स्वाहा
- ॐ क्लीं शवतत्वं शोधयामी नमः स्वाहा
- ॐ ऐं हीं क्लीं सवतत्वं शोधयामी नमः स्वाहा
गायत्री मंत्र जप आणि प्राणायाम:
- संकल्प करा की आपल्या कुटुंबाला आरोग्य, संपन्नता, आणि शुभता मिळेल.
अखंड दीप प्रज्वलन:
- रांगोळी काढा, टोपलीत माती भरून त्यावर घट ठेवा.
- घटावर तांदुळ भरलेली ताटली ठेवावी.
घटस्थापनेचे महत्व
- मानसिक शांती, सकारात्मक ऊर्जा, आरोग्य, संपन्नता, कुटुंबातील समृद्धी वाढवते
- घटस्थापना विधी योग्य पद्धतीने केल्याने देवीची कृपा प्राप्त होते
- नवरात्रि पूजनाने घरात सुख, ऐश्वर्य आणि कल्याण वाढते
घटस्थापना पूजनासाठी टिप्स
- प्रत्येक घटस्थापना दिवशी संपूर्ण मनोयोगाने पूजा करावी
- दीप प्रज्वलन करताना दिव्याच्या उजेडात नकारात्मक ऊर्जा नष्ट होते
- प्रत्येक मंत्राचा उच्चार शुद्ध करणे अत्यंत आवश्यक आहे
- पंचोपचार पूजनाची विधी अचूक पद्धतीने करावी
- घरातील सर्व सदस्यांनी सहकार्य केले तर घटस्थापना अधिक फलदायी ठरते
महिषासुर वधाची कथा
- महिषासुर नावाचा राक्षस त्रिभुवनात अत्याचार करीत होता.
- इंद्र, ब्रह्मा आणि महेश यांचे सामर्थ्य त्याला परावर्तित करू शकत नव्हते.
- देवी दुर्गेचा अवतार घेऊन महिषासुराचा नाश केला.
- नवरात्र सण महिषासुर वधाच्या उत्सव म्हणून साजरा केला जातो.
- देवीची मुख्य रूपे: महाकाली, महालक्ष्मी, महासरस्वती.
कथा
महषासुर नावाचा एक राक्षस होता. तो खूप वेडा होता. त्याला विश्वातील प्रत्येक गोष्टीवर मालकी आणि नियंत्रण हवे होते, म्हणून त्याने इंद्राला काढून टाकले आणि त्याचे राज्य हाती घेतले. यामुळे त्याने सर्वत्र आपत्ती आणली. एवढा महान आणि शक्तिशाली देवही घाबरला.
त्यांना काय करावे हे कळत नव्हते. शेवटी, सर्व देव एकत्र आले आणि ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश यांना शरण गेले.
त्यांनी महषासुराच्या अन्याय आणि अत्याचाराच्या कथा सांगितल्या. त्यांनी आपल्याला त्या संकटातून वाचवावे.
या सर्व विनंत्या ऐकून ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश रागावले. त्यांनी त्यांच्या शक्तीच्या एका भागातून एक देवी निर्माण केली. त्यांनी तिला विविध शस्त्रांनी सजवले आणि तिला महषासुराचा नाश करण्यासाठी पाठवले.
देवी आणि राक्षस यांच्यात एक भयंकर युद्ध झाले. अश्वान शुद्ध प्रतापदापासून नऊ दिवस युद्ध चालू होते.
अखेर, देवी शक्तीने राक्षसाचा वध केला आणि सर्व देवांना आणि विश्वाला त्याच्या संकटातून मुक्त केले.
म्हणून, देवी शक्तीला ‘महाषासुर मदनी’ असे म्हणतात आणि तिचा उत्सव अश्वान नवरात्रात मोठ्या थाटामाटात आणि उत्साहाने साजरा केला जातो. महाशासुराचा वध करण्यासाठी, भगवानांनी स्त्रीचे रूप शक्ती म्हणून घेतले. या अवताराची वेगवेगळ्या रूपांमध्ये पूजा केली जाते. असे मानले जाते की देवी सरस्वतीचा जन्म ब्रह्मापासून, देवी महालक्ष्मी विष्णूपासून आणि देवी महाकाली शंकरापासून झाली. मातृशक्तीची मुख्य रूपे विविध आहेत. त्यापैकी काही सौम्य आहेत. चैत्रात अन्नपुना देवी, भाद्रपदात हरतालका, श्रावणात मंगळागौर आणि अश्वानात लालतागौरी ही सौम्य रूपे आहेत. धनाची देवी महालक्ष्मी आणि जीवनाची देवी महासरस्वती ही ती रूपे आहेत. रूपे अनंत असली तरी सार एकच आहे. हा त्या देवीचा उत्सव आहे. या नवरात्रात, देवी युद्ध खेळून थकली आहे, म्हणून तिची फक्त 9 दिवस सेवा करावी आणि दसऱ्याला दशैंला जावे.
निष्कर्ष
नवरात्रि घटस्थापना फक्त धार्मिक क्रिया नाही, तर मानसिक शांती, सकारात्मक ऊर्जा, आरोग्य आणि कुटुंबातील समृद्धी वाढवणारी पूजा आहे. योग्य विधी, शुभ मुहूर्त, मंत्र जप, पंचोपचार आणि नऊ दिवसांची पूजा करून देवीची कृपा प्राप्त होते. प्रत्येक घराने या सणाला श्रद्धा आणि भक्तीने साजरा करणे आवश्यक आहे.
FAQ Section
Q: नवरात्रि घटस्थापना 2025 ची तारीख आणि मुहूर्त काय आहे?
A: 2025 साली नवरात्रि घटस्थापना 12 ऑक्टोबर रोजी आहे. शुभ मुहूर्त: 06:45 ते 07:55, अभिजीत मुहूर्त: 12:00 ते 12:45.
Q: घटस्थापनेसाठी कोणते साहित्य आवश्यक आहे
A: कुलदेवीचा टाक, मातीचा घट, लाल वस्त्र, वड्याची 11 पाने, माळ, मंडपी/चौरंग, अखंड दीप, हळद-कुंकू, धूप, दीप, फुले, सुपारी, पाणी, ताम्हण, पळी, नित्यसेवा ग्रंथ आणि आसन.
Q: नवरात्रि घटस्थापना करताना कोणते मंत्र जप करावे?
A: ‘ॐ सव मंगल मांगल्ये…’, चार वेळा पाणी प्यावे असे मंत्र, गायत्री मंत्र आणि अखंड नवाणव मंत्र जप करणे आवश्यक आहे.
Q: नऊ दिवसांच्या नवरात्रीत कोणत्या देवीच्या रूपाची पूजा करावी?
A: शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चंद्रघंटा, कुष्मांडा, स्कंदमाता, कात्यायनी, कालरात्रि, महागौरी, सिद्धिदात्री.
Q: घटस्थापनेचे महत्त्व काय आहे?
A: मानसिक शांती, सकारात्मक ऊर्जा, आरोग्य, संपन्नता आणि कुटुंबातील समृद्धी वाढवते.